Begin deze week klaagden de drie Nederlandse hulporganisaties Amnesty International, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling de Nederlandse staat aan vanwege haar rol in de EU-Turkije deal. In dit artikel blikken we terug op deze deal, die inmiddels ruim acht jaar geleden werd gesloten. Wat waren de voorwaarden ook alweer? Waarom wordt de Nederlandse staat nu aangeklaagd? Waarom juist Nederland? Wat willen de organisaties met hun aanklacht bereiken?
De EU-Turkije deal
In 2011 brak de oorlog uit in Syrië, wat zorgt voor een jarenlange vluchtelingenstroom naar Turkije en Europa. In 2016 sloot de Europese Unie daarom een deal met Turkije waarin werd bepaald dat alle mensen die op illegale of irreguliere wijze de oversteek tussen buurlanden Turkije en Griekenland maakten, terug werden gestuurd naar Turkije. Daarnaast moest Turkije alle nodige maatregelen treffen om zo veel mogelijk mensen van de overtocht naar Griekenland te weerhouden. Het doel van de EU was om met deze deal niet ‘te veel’ mensen naar Europa te laten komen. Daar hing alleen wel een prijskaartje aan: in ruil voor de opvang ontving Turkije van de EU 6 miljard euro, bedoeld om de situatie voor vluchtelingen in eigen land te verbeteren. Al snel blijkt dat er van de terugkeer naar Turkije in de praktijk niet veel terechtkomt. Vluchtelingen blijven in Griekenland, waar asiel aanvragen in het overbelaste Griekse systeem veel tijd blijkt te kosten. Hierdoor hebben de meeste mensen jarenlang op hun uitspraak moeten wachten. EU-lidstaten kwamen vervolgens hun afspraken om mensen vanuit Griekenland op te nemen niet na, met overvolle vluchtelingenkampen en erbarmelijke omstandigheden als gevolg.
Schendingen van Nederlands, internationaal en EU-recht?
Nu, jaren na het sluiten van de EU-Turkije deal, slepen Amnesty International, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling de Nederlandse staat voor de rechter. De drie stichtingen willen dat Nederland verantwoordelijk gehouden wordt voor de jarenlange, mensonterende omstandigheden op de Griekse eilanden. Ook willen zij dat Nederland schuldig wordt bevonden voor het niet naleven van zowel Nederlandse als internationale als EU-wetgeving. Volgens Amnesty zelf was er alvorens het sluiten van de EU-Turkije deal overvloedig bewijs dat mensen en mensenrechten hierdoor in gevaar zouden komen. Tijdens het maken van de EU-Turkije deal was namelijk al bekend dat Turkije niet genoeg veiligheid bood voor vluchtelingen. Daarnaast bleek ook toen al dat het Griekse asielsysteem niet voldoende functioneert om asielprocedures op deze schaal aan te kunnen.
Volgens hulporganisaties gaat de EU-Turkije deal recht tegen Nederlands, internationaal en EU-recht in. In het VN-Vluchtelingenverdrag, en de daaruit volgende Europese en nationale wetgeving, is namelijk bepaald dat mensen op de vlucht niet teruggestuurd mogen worden naar (voor hen) onveilige landen. Ook mogen zij alleen naar ‘veilige derde landen’ gestuurd worden. Een land voldoet juridisch alleen aan de eisen van een veilig derde land wanneer het mensen niet terugstuurt naar het land van herkomst en deze mensen van medische zorg en onderwijs kan voorzien. Op beide vlakken voldoet Turkije niet aan deze eisen, en dus had de EU nooit een deal mogen sluiten om mensen hier naartoe te sturen, volgens de drie stichtingen.
Waarom de aanklacht tegen Nederland?
Je vraagt je misschien af waarom de hulporganisaties hun aandacht specifiek op Nederland richten, en niet op Turkije, Griekenland of de EU in zijn geheel. De reden hiervoor is dat Nederland ten tijde van het sluiten van de deal voorzitter was van de Europese Raad. De ngo’s vinden dus dat Nederland hiervoor verantwoordelijkheid moet dragen. Bovendien is het lastig om de Europese Unie als geheel aansprakelijk te stellen. In 2017 oordeelde het Hof van Justitie dat de EU-Turkije deal niet door Europese rechtbanken behandeld kan worden, omdat de deal officieel niet tussen Turkije en de EU is gesloten, maar tussen Turkije en de 27 individuele lidstaten. De vergadering die leidde tot de deal werd namelijk door de voorzitters van de Europese Raad en de Europese Commissie alleen ‘onofficieel’ bijgewoond. Door deze formaliteit kan de EU als geheel niet verantwoordelijk gesteld worden. Echter, dit weerhoudt de hulporganisaties niet om Nederland, destijds voorzitter van de Europese Raad, los van de EU aan te klagen.
Het doel van de aanklacht
De stap naar de rechter werd niet in een keer gemaakt. De drie hulporganisaties gaven vorig jaar al aan de Nederlandse staat verantwoordelijk te stellen voor de situatie die volgde uit de EU-Turkije deal. Aangezien de Nederlandse staat hier geen gehoor aan gaf en de aansprakelijkheid niet erkende, dagen de stichtingen De Staat nu voor de rechter. De organisaties willen verder dat Nederland ervoor zal zorgen dat de uitvoering van de deal overeenstemt met zowel nationale als EU- als internationale wetgeving. De stichtingen hopen dat dit verdere mensenrechtenschendingen zal voorkomen.
Bronnen
Ngo’s klagen Nederlandse staat aan om EU-Turkijedeal | Het Parool
7 jaar EU Turkijedeal (amnesty.nl)
Nederland aangeklaagd om leed asielzoekers op Griekse eilanden | Trouw