Een paar jaar geleden had mijn vader het over impactvolle momenten in de geschiedenis: de momenten waarop alle vrouwen, voormalige slaven en vrije mannen rechten kregen en de hele maatschappij veranderde. Vervolgens vertelde hij hoe hij een artikel had gelezen waarin werd gezegd dat hetzelfde binnen een paar decennia weleens zou kunnen gebeuren met een andere vergeten groep in deze maatschappij: dieren. Er was op dat moment zeker al een overgang gaande. Gaandeweg komen we er steeds meer achter hoe slim dieren eigenlijk zijn (en niet alleen dieren trouwens), en ook ontdekken we steeds meer over het bewustzijn en gevoel dat ze mogelijk hebben. Is het dan nog steeds te verantwoorden dat we ze als ‘zaken’ in de wet hebben weggestopt en ze daarbuiten in kleine hokjes van ijzerdraad stoppen? Vandaag wil ik onderzoeken wat de stand van zaken is rond dierenrechten en waarom het nodig is. Verder bedacht ik tijdens het onderzoek een eigen creatieve oplossing die ik graag met de lezer wil delen.
Wat is dierenrecht?
Volgens de Open Universiteit betekent dit uiteindelijk bepaalde grondrechten voor dieren. Op dit moment hebben dieren die nog niet, hoewel zowel mensen als bedrijven die wel hebben. Ze worden volgens de wet nog steeds als zaken gezien (art. 3:2a lid 1 BW: ‘Dieren zijn geen zaken’, maar direct daarna in lid 2 BW: ‘de bepalingen met betrekking tot zaken zijn op dieren van toepassing (…)’). Dit geeft ze een kwetsbare positie. De huidige wetgeving is volgens de Open Universiteit namelijk ‘nogal wiebelig’, wat betekent dat de wet dieren in de praktijk weinig bescherming biedt.
Neem bijvoorbeeld de verschillende EU-wetten over boerderijdieren. In een rapport van de Europese Commissie uit 2022 wordt geconcludeerd dat deze wetten door hun algemeenheid niet alle dieren even goed beschermen en dat sommige dieren (zoals melkkoeien en kweekvissen) überhaupt niet onder deze wetten vallen. De Eurogroup for Animals, de pan-Europese actiegroep voor dierenbescherming, geeft hier nog meer informatie over: volgens hen bestaat er geen Europese wetgeving over het welzijn van in het wild gevangen vissen, en worden vleeskonijnen bijvoorbeeld bijna uitsluitend in hokken van ijzerdraad gehouden, waarin ze hun natuurlijke gedrag niet kunnen vertonen. We lijken dus nog ver verwijderd van grondrechten voor alle dieren.
Toch zijn dierenwelzijnswetten in volle ontwikkeling. Het in de vorige alinea besproken rapport van de Europese Commissie is het rapport van een groter onderzoek (de Fitness Check) om de wetten in kwestie bij te werken. Ook Amnesty International stelt dat verscheidene landen, waaronder Duitsland, dieren in de laatste twee decennia al in hun grondwet hebben opgenomen, niet om ze grondrechten te geven, maar wel om de staat een algemene richtlijn te bieden. Bovendien zegt de organisatie dat biologen en ethici steeds meer steun geven aan dierenrechten, onder andere vanwege de groeiende hoeveelheid onderzoeken die intelligentie bij dieren aantoont.
De EEB, het grootste netwerk van Europese groene actiegroepen, geeft naast het welzijn van dieren nog een paar andere belangrijke argumenten voor dierenrechten. Een betere en ethischere regulering van de veestapel zou kunnen bijdragen aan een verbeterde menselijke gezondheid, onder andere door een dieet dat minder op vlees is gebaseerd. Verder draagt de bio-industrie volgens de EEB bij aan de uitstoot van broeikasgassen en aan vervuiling – iets wat gemakkelijk voorkomen kan worden door dierenrechten.
Zoals beloofd, nog één juridische toevoeging van mijn kant over dierenrechten. Als dieren volgens de wet onder ‘goederen’ vallen, vallen ze onder dezelfde wettelijke beperkingen die al het eigendom betreffen. Deze beperkingen staan niet alleen in de wet, maar ook in het ongeschreven recht. Dit wordt verder ondersteund in art. 3:2a lid 2 BW. Verkeersopvattingen vallen onder het ongeschreven recht. Als dus genoeg mensen voor (meer) dierenrechten zijn, maakt dat dan niet dat deze dierenrechten onder de verkeersopvattingen vallen? Zou dit geen juridische basis kunnen geven die onder huidig recht al wordt ondersteund? Hoewel ik in Nederland geen objectieve cijfers heb kunnen vinden, geeft de Eurobarometer aan dat in 2023, 84% van de Europese ondervraagden vóór verbeterde wettelijke dierenbescherming voor boerderijdieren is dan op dit moment in hun land wettelijk wordt beschermd. Verder is 74% voor deze bescherming voor huisdieren in hun land. Hoewel deze cijfers niet voor dierenrechten specifiek zijn, maar voor wettelijke bescherming van dieren in het algemeen, lijken het toch verbazingwekkende cijfers te zijn, die een goed juridisch argument zouden kunnen vormen dat het ongeschreven recht tot bepaalde beperkingen in het eigendomsrecht van diereneigenaren leidt. Deze beperkingen zouden indirect – maar juridisch bindend – aanleiding kunnen geven tot bijvoorbeeld een verhoogde zorgplicht rondom dieren.
Veel om over na te denken dus. Hoewel het dierenrecht nog geen ver ontwikkeld rechtsgebied op zichzelf lijkt te zijn, zijn er toch ontwikkelingen gaande die mij heel benieuwd maken naar de toekomst ervan. Hoe duidelijker de wetenschap kan aantonen dat dieren bewustzijn, gevoel en intelligentie hebben, hoe meer de maatschappij en het recht daarop zullen moeten reageren. Het zou het begin vormen van een andere, meer gelijkwaardige relatie tussen mens en dier, en ook andere problemen - zoals milieuproblemen - kunnen helpen oplossen. Ik houd mijn ogen en oren open.
Verder lezen:
https://www.amnesty.nl/encyclopedie/dierenrechten-en-mensenrechten
J. Vink, The Open Society and Its Animals, Heerlen: Springer Nature Switzerland AG 2020.
Bronnen:
https://psyche.co/ideas/the-fungal-mind-on-the-evidence-for-mushroom-intelligence
https://www.bbc.com/news/articles/cv223z15mpmo
https://www.ou.nl/-/grondrechten-voor-dieren
https://www.amnesty.nl/encyclopedie/dierenrechten-en-mensenrechten
https://eeb.org/breaking-free-eeb-publishes-position-on-eu-animal-welfare/
W.H.M. Reehuis & A.H.T. Heisterkamp, Pitlo 3 - Goederenrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2019, p. 430-432