De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) heeft onlangs zes instellingen voor gesloten jeugdzorg onder verscherpt toezicht gesteld en zegt dat “tekortkomingen niet langer mogen voortduren, wat de oorzaak ook is.” Daarnaast moeten drie andere instellingen verbeteringen doorvoeren. Al jarenlang is er kritiek op de gesloten jeugdzorg, ook wel JeugdzorgPlus genoemd. Dit heeft uiteindelijk geleid tot het nationale beleid dat er in 2030 geen jongeren meer in de gesloten jeugdzorg mogen verblijven. Het is bemoedigend dat er eindelijk een concreet plan ligt om de gesloten jeugdzorg volledig af te bouwen. Toch laten de aanhoudende misstanden zien dat er nog een lange weg te gaan is.
Kinderrechten in de knel: Vrijheidsbeperkingen en structurele tekortkomingen in de jeugdzorg
Gesloten plaatsingen in de jeugdzorg brengen forse vrijheidsbeperkingen met zich mee, die normaal gesproken zijn voorbehouden aan het strafrecht. Zoals vastgelegd in artikel 37 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK), heeft elk kind recht op bescherming tegen willekeurige vrijheidsbeperking. Verder stelt sub c van datzelfde artikel dat elk kind dat van zijn of haar vrijheid wordt beroofd, ‘menselijk en met respect voor de inherente waardigheid van de menselijke persoon wordt behandeld, en op een wijze die rekening houdt met de behoeften van personen van zijn of haar leeftijd.’ Deze bepalingen waarborgen het welzijn van kinderen, en het is belangrijk dat dit in acht wordt genomen.
Haaks hierop staat de reactie op de IGJ van Mirjam van Nieuwenhuijzen, bestuurslid van Jeugdzorg Nederland: “Het helpt niet wanneer de inspectie strikt toetst op de letter van de wet en stelt dat tekortkomingen niet langer mogen voortduren, wat de oorzaak ook is.” Dit terwijl de wet- en regelgeving rondom jeugdzorg juist is opgesteld met inachtneming van internationale verdragen en de fundamentele rechten van het kind. Nog belangrijker is dat kinderen in de gesloten jeugdzorg dagelijks het slachtoffer zijn van structurele tekortkomingen. Uit onderzoek naar de ervaringen van jongeren in en na de gesloten jeugdzorg, uitgevoerd door Stichting Het Vergeten Kind, blijkt dat maar liefst 76% van de jongeren méér psychische klachten ervaart door hun verblijf in de gesloten jeugdzorg. Ook werd 54% van hen wekelijks tot dagelijks gefixeerd, bracht 78% tijd door in een isoleercel en ontving 84% niet de behandeling die zij nodig had.
Stagnerende afbouw: Structurele obstakels en de urgentie van verandering in de jeugdzorg
Naast de voortdurende misstanden binnen de gesloten jeugdzorg stagneert de afbouw ervan door diepgewortelde structurele problemen. Experts wijzen op financiële prikkels, een schrijnend tekort aan alternatieve zorgvormen en een hardnekkige cultuur binnen de sector als belangrijkste obstakels. Hoewel de ambitie is uitgesproken om in 2030 geen jongeren meer gesloten te plaatsen, blijkt uit rapporten dat het aantal plaatsingen en de bezetting daarvan nauwelijks afnemen sinds begin 2023. Dit roept vragen op over de haalbaarheid van de doelstellingen en de mate van urgentie waarmee de afbouw wordt aangepakt.
Els Mourits van het Nederlands Jeugdinstituut benoemt dat het bij een deel van de jongeren al misgaat in het voortraject. Er moet goed maatwerk worden verricht om een passend hulpaanbod te creëren en er moet worden ingezet op ambulante hulp. In sommige gevallen zou een uithuisplaatsing op die manier voorkomen kunnen worden. Mochten er verdere maatregelen nodig worden geacht, dan zijn er nog steeds alternatieven voor JeugdzorgPlus. Jongeren zouden in een kleinschalige woonplek de behandeling kunnen krijgen die zij nodig hebben. Een belangrijke pijler die Mourits meegeeft: “Veiligheid creëer je niet met hekken, afzondering en sloten, maar in de relatie tussen jongeren en professionals.”
De aanhoudende misstanden maken duidelijk dat snelle veranderingen noodzakelijk zijn en dat JeugdzorgPlus het liefst ruim vóór 2030 gestopt moet worden. Dagelijks leven jongeren onder erbarmelijke omstandigheden, met alle gevolgen van dien. Het is essentieel dat de overheid en betrokken partijen zich inspannen om passende alternatieven sneller te realiseren en daarmee de rechten van deze groep te waarborgen.
Bronnen:
https://www.hetvergetenkind.nl/wp-content/uploads/2024/08/Onderzoeksraport-_Ik-ben-het-niet-waard-dus-droppen-ze-mij-maar-hier_-Het-Vergeten-Kind-2022.pdf
https://www.nji.nl/nieuws/tijd-voor-alternatieven-voor-jeugdzorgplus
https://www.jeugdautoriteit.nl/actueel/nieuws/2024/10/24/capaciteit-en-gebruik-van-gesloten-jeugdhulp-blijven-constant#:~:text=Op%2030%20juni%202024%20waren,ten%20opzichte%20van%2031%20maart.
https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/waarom-de-afbouw-van-de-gesloten-jeugdzorg-stokt