“I’m in love with the shape of you, we push and pull like a magnet do”, waarschijnlijk is iedereen wel bekend met Shape of You, een iconische hit van de Britse singer-songwriter Ed Sheeran uit 2017. Dit liedje is het meest gestreamde nummer ooit op Spotify, maar naast populariteit is er ook controversie omtrent de hit ontstaan. Ed Sheeran wordt namelijk beschuldigd van het plegen van plagiaat. De zaak werd aanhangig gemaakt in 2018 en de inhoudelijke behandeling is vorige week van start gegaan, maar zijn de beschuldigingen wel terecht?
Dit is niet de eerste plagiaatkwestie waar Sheeran deel van uitmaakt. Zo is er nog een zaak gaande in de Verenigde Staten over het nummer Thinking out loud en is hij in het verleden aangeklaagd over het liedje Photograph. Verder is Ed Sheeran lang niet de enige die verzeild raakt in soortgelijke rechtszaken, bijna elke artiest krijgt wel met zulke beschuldigingen te maken, van Justin Bieber tot The Beatles. Zo wordt momenteel ook Dua Lipa aangeklaagd voor vermeend plagiaat op haar hit Levitating, uit 2020. In Nederland kennen we soortgelijke geschillen, maar deze lopen niet vaak uit tot rechtszaken.
(Muziek)plagiaat
Plagiaat is een erg serieuze beschuldiging, aangezien het een vorm is van fraude. Men spreekt van plagiaat wanneer er werk van iemand anders wordt gepresenteerd als eigen, en in de media worden dergelijke beschuldigingen snel serieus genomen. Toch is het moeilijk te beoordelen of iemand zich enkel heeft laten inspireren door een bestaand muziekstuk, of zich er toch te veel door heeft laten beïnvloeden.
Bij muziekplagiaat neemt een liedje (deels) akkoorden, melodieën of tekst over uit andere muziekstukken waar auteursrechten op rusten. Bij dit soort plagiaat worden de auteursrechten van de oorspronkelijke maker geschonden. In Nederland wordt de beoordeling van vermeend plagiaat gedaan door de Vaste Commissie Plagiaat (VCP) of de rechter. Bij zulke geschillen kan een muziekwetenschapper bij de zaak betrokken worden. De beoordeling wordt gedaan op basis van de akkoorden, melodie, tekst, tempo, toonsoort en zanglijn. Juridisch gezien kan er geen muziekplagiaat gepleegd worden op elementen als de vibes, grooves en stijl. De VCP oordeelt op basis van een toetsingskader, en hanteert een ruimere toetsing dan de rechter.
Beoordeling door de rechter
Het kan moeilijk zijn om het verschil te bepalen tussen het halen van inspiratie uit een andere artiest en het daadwerkelijk plegen van plagiaat. Het Nederlandse rechtssysteem wijkt in dit opzicht aanzienlijk af van internationaal recht. In de Nederlandse wetboeken is de term ‘plagiaat’ zelfs niet terug te vinden, waar dit in het Amerikaanse recht wel in de wet verankerd staat. Mocht een geplagieerde in Nederland vinden dat deze recht heeft op een deel van de verdiensten, dan zal hij zich moeten beroepen op een onrechtmatige daad als in artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek. Dit gaat dan om een inbreuk van auteursrecht als omschreven in artikel 1 van de Auteurswet. De maker van muziek heeft automatisch het alleenrecht op de openbaring en verveelvoudiging daarvan, en ieder ander die dit met hetzelfde liedje wil doen heeft hiervoor toestemming nodig van de originele maker.
Mocht het geschil de rechter bereiken, dan wordt diens oordeel bepaald door jurisprudentie. De Hoge Raad heeft in 1991 in het arrest Van Dale/Romme bepaald dat voor auteursrechtelijke bescherming in de zin van artikel 1 Auteurswet vereist is dat het element of werk een ‘oorspronkelijk karakter’ heeft. Tevens moet het ook gezien kunnen worden als een ‘persoonlijke stempel’ van de maker.
Wanneer er sprake is van een ‘oorspronkelijk karakter’ van een melodie, wordt verduidelijkt in een rechtszaak uit 2011. DJ Tiësto werd ervan beschuldigd deels een liedje van DJ Michiel de Jong te hebben gestolen. In deze zaak werd geoordeeld dat de melodie niet onder de auteursrechtelijke bescherming viel, aangezien de melodielijn al in 1708 was gecomponeerd door Georg Friedrich Händel, wiens muziek onderdeel is van het ‘publieke domein’ en daarmee rechtenvrij was. Auteursrechten vervallen namelijk na de dood van de maker, waarna iedereen van het werk gebruik mag maken. De beschermingstermijn is opgesteld in 1995 in artikel 37 Auteurswet. De termijn is gesteld op zeventig jaar na het sterfjaar van de maker. Voor Michiel de Jong was dit slecht nieuws, de melodie die volgens hem gesloten is had immers geen oorspronkelijk karakter.
De zaak van Ed Sheeran
Sheeran wordt door zanger Sami Chokri en diens producer Ross O’Donoghue ervan beschuldigd dat hij ‘bepaalde zinnen en woorden’ uit het nummer Oh why, uitgebracht in 2015, heeft gestolen en gebruikt in Shape of you. Volgens de advocaat van de twee, Andrew Sutcliffe QC, is er voldoende overtuigend bewijs. Ook zou de artiest ideeën van anderen lenen en in zijn liedjes verwerken, zonder dat altijd te erkennen.
Tegen Ed Sheeran wordt naast een schadevergoeding ook een deel van de opbrengst van het nummer geëist. De precieze opbrengsten van de single zijn nooit bekendgemaakt, maar ter illustratie is in openbare documenten van de Britse regering terug te vinden dat Sheeran een geschat vermogen van rond de 240 miljoen Britse pond heeft.
Tijdens de zitting heeft Sheeran voor een unieke aanpak gekozen. De popster was vorige week maandag en dinsdag zelf aanwezig bij het Hooggerechtshof in Londen om zijn single te verdedigen. Hij zegt nog nooit muziek te hebben gebruikt zonder een rechtmatige bronvermelding, en ter verdediging koos Ed Sheeran ervoor om meerdere nummers te zingen. Hiermee wilde hij aantonen dat verschillende nummers snel hetzelfde kunnen klinken. Ook haalde hij zijn eigen nummers aan, waarmee hij wilde bewijzen dat hij altijd aan bronvermelding doet, ook bij minder bekende artiesten. Volgens rapportages uit de Britse media kwam de singer-songwriter duidelijk en zelfverzekerd over tijdens de ondervragingen van de advocaat.
Over drie weken wordt in de zaak van Ed Sheeran uitspraak verwacht.
Muziekplagiaat is moeilijk vast te stellen en is per land verschillend. In internationaal recht is dit vaak terug te vinden in de wet, waar dat in Nederland niet zo is. Hier wordt gebruikgemaakt van een toetsingskader of van jurisprudentie. Het is hierdoor moeilijk vast te stellen of de beschuldigingen omtrent Ed Sheeran terecht zijn of niet. De tijd zal het ons leren, want de uitspraak volgt binnenkort.
Bronnen
https://www.telegraaf.nl/entertainment/1238413206/ed-sheeran-zingt-voor-de-rechter-in-plagiaatzaak
https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20181010_03824044
https://www.muziekenrecht.nl/blog/2017/1/wat-is-muziekplagiaat