Al jaren leeft er een discussie over de strafmaat in Nederland. Velen zijn van mening dat er te mild gestraft wordt door rechters, echter blijkt in vergelijking met andere landen het tegenovergestelde. Opvallend is wel de kloof in de strafmaat tussen doodslag en moord. De maximumstraf voor doodslag, vijftien jaar cel, zou te laag zijn vergeleken met de maximumstraf voor moord, dertig jaar cel of levenslang. Inmiddels is in de Tweede Kamer een meerderheid behaald voor het kabinetsvoorstel om de maximumstraf voor doodslag te verhogen naar vijfentwintig jaar, maar zou deze verhoging wel het gewenste effect bereiken?
De welbekende wetsartikelen 287 en 289 uit het Wetboek van Strafrecht zijn respectievelijk toegewijd aan doodslag en moord. Dergelijke zaken halen vaak het nationale nieuws, en zodra in mediareportages doodslag wordt aangehaald rijst eenzelfde vraag: moet de straf op doodslag niet verhoogd worden?
Artikel 287 Wetboek van Strafrecht luidt: ‘Hij die opzettelijk een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan doodslag, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van de vijfde categorie.’
En artikel 289 klinkt als volgt: ‘Hij die opzettelijk en met voorbedachten rade een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan moord, gestraft met levenslange gevangenisstraf of tijdelijke van ten hoogste dertig jaren of geldboete van de vijfde categorie.’
De zaak van Humeyra
Het debat over de strafmaat leeft al eeuwen. Het onderscheid tussen doodslag en moord bestaat immers ook eeuwen, namelijk vanaf de invoering van de Draconische Wetten in 620 voor Christus. In 2006 is de maximumstraf op moord verhoogd van 20 naar 30 jaar celstraf, waardoor er een ‘gat’ ontstond tussen moord en doodslag. Dit heeft een discussie aangewakkerd. De discussie omtrent dit onderwerp kreeg een extra impuls na de moord op de 16-jarige Humeyra. Haar ex-vriend Bekir E. werd veroordeeld tot veertien jaar cel en tbs. Hoewel hij haar al maandenlang stalkte achtte de rechter niet bewezen dat er met voorbedachte rade was gehandeld. Bij het gerechtshof werd moord in deze zaak wel bewezen, waardoor de straf van Bekir E. werd verhoogd.
Naar aanleiding van deze zaak besloot kabinet Rutte-III, mede op aandringen van rechters, dat het tijd was om de kloof tussen de maximale tijdelijke straffen voor moord en doodslag in te perken. Volgens toenmalig minister van Justitie en Veiligheid Ferdinand Grapperhaus is door de gelijkenissen van moord en doodslag een zodanig groot verschil tussen de gevangenisstraffen niet goed te verklaren. Inmiddels heeft de meerderheid van de Tweede Kamer voor het kabinetsvoorstel gestemd, en lijkt ook in de Eerste Kamer een meerderheid goed haalbaar. Het Openbaar Ministerie heeft eveneens het kabinet benaderd met het advies zwaarder te straffen voor doodslag. OM-topman Gerrit van der Burg stelt dat het verschil tussen de twee straffen te groot is en dat de strafverhoging voor meer evenwicht zou zorgen.
Doodslag bij de rechter
Slachtoffers en nabestaanden pleiten al langere tijd voor een verhoging van de maximumstraf. Dit komt omdat moord doorgaans moeilijk aantoonbaar is, zoals in de zaak van Humeyra. Bij moord moet bij de rechter bewezen worden dat het feit is gepleegd met voorbedachten rade, inhoudende dat de moord ook van tevoren het plan moet zijn geweest. Dit brengt al moeilijkheden mee in de bewijsvoering, want dit is niet eenvoudig te definiëren en bewijzen. Tevens is de lat om tot moord te veroordelen hoger gelegd door de Hoge Raad in 2012. Naast de voorbedachte rade dient ook bewezen te worden dat iemand niet handelde in een ‘gemoedsopwelling’. In de rechtspraak is dit veelal moeilijk te bewijzen, waardoor de rechter terugvalt op doodslag en de straf lager uitpakt, resulterend in grote ontevredenheid bij nabestaanden.
Tevens halen voorstanders van het wetsvoorstel aan dat een hogere sanctie zorgt voor een afname in de criminaliteit, omdat potentiële daders afgeschrikt worden door de hogere straffen. De straf zou zo hoog zijn dat de beloning, bijvoorbeeld een gestolen goed, niet opweegt tegen de kosten, de straf die daar tegenover staat. Crimineel gedrag moet zo onaantrekkelijk mogelijk worden gemaakt. Echter, dit is in de praktijk minder effectief. Veel criminelen zijn van tevoren niet op de hoogte van de strafmaat. Simpelweg ontbreekt de kennis over de wet en de maximumstraf, waardoor zij de voor- en nadelen niet tegen elkaar afwegen om zodoende tot de conclusie te komen dat het strafbare feit de straf niet waard is.
Hoewel de strafverhoging een passende oplossing lijkt te zijn, voeren tegenstanders aan dat de verhoging van de strafmaat voor doodslag overbodig is. Zij vinden dat er voldoende andere mogelijkheden bestaan om het maximum van vijftien jaar te overtreffen. Dit is het geval bij ‘gekwalificeerde’ doodslag, oftewel doodslag waar strafverzwarende omstandigheden spelen. Zo kan doodslag plaatsvinden om een ander strafbaar feit te verbergen. Hierbij is het mogelijk dat er andere elementen spelen dan enkel de doodslag, maar dat moord nog steeds niet bewezen kan worden. De gekwalificeerde doodslag biedt hiervoor de uitkomst, en de strafverzwaring kan resulteren in dezelfde straf als moord, een maximum van 30 jaar celstraf of levenslang.
Daadwerkelijk zwaarder straffen
Rechter Willem Korthals Altes verwacht niet dat de strafverzwaring daadwerkelijk tot zwaardere straffen gaat leiden, en strafrechtadvocaat André Seebregts noemt de extra speelruimte dan ook ‘symboolpolitiek’. Volgens hem wordt de ruimte die er nu al is maar zelden volledig benut. Tevens is de daadwerkelijke straf die mensen moeten uitzitten verhoogd. Waar men nu maximaal twee jaar eerder in vrijheid gesteld kan worden, was dat voorheen na twee derde. Dit zou betekenen dat het verhogen van de maximumstraf overbodig is.
Echter, een onderzoek uit 2019 van de Raad voor de Rechtspraak spreekt dit tegen. Uit dit onderzoek bleek dat de gemiddelde straf voor misdrijven met ongeveer 65 procent was verhoogd in 2018 ten opzichte van 1998. Dit kwam mede door het verhogen van de straf op moord van twintig naar dertig jaar en de invoering van een taakstrafverbod bij ernstige geweldsmisdrijven. Hieruit kan worden afgeleid dat de strafverhoging wel degelijk benut gaat worden. Tevens kwam de oproep op de verhoging van de strafmaat vanuit rechters en het Openbaar Ministerie zelf.
Hoewel de verhoging van de maximumstraf voor doodslag na een jarenlange discussie gerealiseerd lijkt te gaan worden, zijn de meningen over de effectiviteit hiervan verdeeld. Zowel de media, politiek, rechtspraak en het Openbaar Ministerie pleiten voor een hogere maximumstraf. Dit komt omdat moord moeilijk te bewijzen is en doodslag vaker bewezen kan worden. Beide misdrijven delen veel gelijke elementen, maar het strafgat tussen de twee zou te groot zijn. Echter, dankzij de gekwalificeerde doodslag bestaat de mogelijkheid het strafmaximum te overschrijden. Hierdoor zou gesteld kunnen worden dat de verhoging overbodig is. Het is nog niet zeker dat de uitbreiding daadwerkelijk zal leiden tot hogere straffen, maar voor nabestaanden en slachtoffers zou de mogelijkheid veel gemoedsrust kunnen brengen. Binnenkort zal dit kabinetsvoorstel de Eerste Kamer bereiken, waar tevens een meerderheid wordt verwacht. Wat dit precies zal betekenen voor de rechtspraak, zal de tijd ons leren.
Bronnen
https://www.rechtspraak.nl/Onderwerpen/moord-en-doodslag
https://www.raadvanstate.nl/@124691/w16-21-0057-ii/
https://www.blikopdewereld.nl/rechtspraak/strafrecht-in-historie/1210-5-werken-zwaardere-straffen
https://www.advocaatzoeken.nl/strafrecht-particulier/moord-doodslag-en-dood-door-schuld