Nederland en de term narcostaat worden steeds vaker in één adem genoemd. Over de vraag of Nederland die naam al dan niet ‘eer’ aan doet, wordt gespeculeerd in onder andere het NOS journaal, het NRC en de Volkskrant. Daarbij ondersteunt het onderzoek van Pieter Tops, in samenwerking met de Politiebond, niet in mindere mate. Hieruit kwamen namelijk de volgende cijfers voort: 614 miljoen gram amfetamine en 972 miljoen xtc-pillen zijn in 2017 in Nederland geproduceerd.[1] Er mag zelfs uitgegaan worden van getallen die in werkelijkheid nóg hoger liggen, om nog maar te zwijgen over de in- en doorvoer van cocaïne via de havens. Nederlandse drugscriminelen schijnen wereldwijd handelspraktijken en netwerken te hebben.[2] Hoewel minister Grapperhaus betoogde dat Nederland geordend is met een goede samenleving en om die reden geen narcostaat kon zijn,[3] staat ondertussen onomstotelijk vast dat Nederland leider is op de synthetische drugsmarkt.
Daarmee voldoet Nederland wel degelijk aan de definitie van een narcostaat: een land waar grootschalige productie en/of handel in narcotica en verboden middelen plaatsvindt.[4] Hoe kan dit en hoe verhoudt de Opiumwet zich daartoe? Wordt de Opiumwet wel steevast gehandhaafd, of vindt er een veelbesproken verschuiving plaats naar een opium(gedoog)beleid?
Beleid in Nederland
Om te beginnen is het interessant om na te gaan hoe de drugscriminaliteit zich als zodanig heeft kunnen manifesteren. Vanaf de jaren 70 wordt al op grote schaal amfetamine geproduceerd, in de jaren 80 kwam daar de productie van mdma (de werkzame stof in xtc) bij. Nederland blijkt op een betrouwbare manier mdma met hoge kwaliteit op de markt te brengen en wordt zodoende befaamd. De ligging van Nederland werkt drugscriminaliteit eveneens in de hand; het is een logistiek knooppunt in West-Europa. Dankzij die infrastructuur zijn drugscriminelen over de jaren heen haast experts wat betreft de im- en export geworden.[5] Naast het wegen- en spoornetwerk en vaar- en luchtroutes, speelt het vrije verkeer van goederen en personen binnen de EU een grote rol. De tolerante houding die in Nederland heerst tegenover drugs is daarbij de kers op de taart. Het bekendste voorbeeld hiervan is het gedoogbeleid wat wordt gevoerd tegen softdrugs en coffeeshops. Daarop aansluitend, wellicht van grotere invloed, wordt er in Nederland over het algemeen erg zwaar getild aan het opportuniteitsbeginsel. Onder mom van het opportuniteitsbeginsel kan afgezien worden van vervolging en straf, als daarmee een hoger belang gediend wordt. De politie verwoordde het als volgt: “het belang van opsporing van synthetische drugs delft vaak het onderspit in de afweging met belangen van diplomatie, economie en volksgezondheid.”[6] Er zijn dientengevolge te weinig opsporingsambtenaren die strafrechtelijk onderzoek verrichten naar drugscriminelen, waardoor de pakkans gering is. De recherche liet zich precies over deze problematiek uit in het rapport Noodkreet Recherche: er zou te weinig capaciteit, tijd, aandacht en deskundigheid beschikbaar zijn. De aandacht gaat uit naar het oplossen van high impact crimes, in plaats van naar bijvoorbeeld de drugshandel.[7] Al het voorstaande in overweging genomen is Nederland met haar beleid inderdaad een aantrekkelijk vestigingsland voor drugscriminelen.
De Opiumwet
De Opiumwet vindt zijn oorsprong in 1912 met het opstellen van het Opiumverdrag, resultaat van de eerste opiumconferentie; cocaine en opiaten mochten alleen voor medische en wetenschappelijke doeleinden vervaardigd worden. Op basis hiervan verscheen de Eerste Nederlandse Opiumwet in 1919; handel is alleen voor medische doeleinden toegestaan, bezit van drugs is nog niet strafbaar gesteld. Pas met de Tweede Opiumwet in 1928 werd het bezit van drugs strafbaar.[8] Druk vanuit het buitenland zorgde er uiteindelijk voor dat amfetamine in 1976 op Lijst I van de Opiumwet werd geplaatst. In dat jaartal is de wet dus een onderscheid gaan maken tussen twee lijsten. Lijst I met harddrugs (art. 2 jo. 10 Opiumwet), drugs met een onaanvaardbaar risico. Lijst II met softdrugs (art. 3 jo. 11 Opiumwet), drugs die volgens de overheid relatief minder risico’s voor de gezondheid hebben. In de wet en in de richtlijnen worden een groot aantal strafbare handelingen genoemd. Gebruik op zich is echter geen strafbare handeling, gebruikers worden derhalve niet vervolgd. Wel strafbaar zijn bezit, handel, productie, invoer en uitvoer. De strafmaat is nochtans mild; de hoogste straf is twaalf jaar gevangenisstraf voor het smokkelen van harddrugs, art. 2 sub a jo. 10 lid 5 Opiumwet. Zoals het Openbaar Ministerie zegt: “richt het vervolgingsbeleid zich vooral op de productie en handel van drugs. Aan opsporing van bezit van kleine hoeveelheden drugs voor eigen gebruik is een veel lagere prioriteit toegekend.”[9] In de richtlijnen is nader gespecificeerd wat als een kleine hoeveelheid kan worden beschouwd, voor hasj en wiet is dat 5 gram, voor xtc 1 pil en voor cocaine een halve gram. De politie mag de drugs dan te alle tijde confisqueren, maar er volgt geen geldboete of vervolging. Bovendien geldt bij richtlijnen natuurlijk dat er van afgeweken kan en mag worden. Via deze link kun je kijken welke straffen van toepassing zijn bij verschillende drugsdelicten.
Benoemenswaardig wat betreft de Opiumwet is tenslotte dat de drugswereld een dynamische wereld is, de chemicaliën kunnen in allerlei verschillende samenstellingen drugs produceren. Hierdoor kan een drug die eerst illegaal was door een minieme aanpassing subiet legaal worden, de drug is namelijk “verdwenen” uit de Opiumwet. Gelukkig luidt art. 3a lid lid 2 Opiumwet dat ‘bij algemene maatregel van bestuur aan lijst I of lijst II middelen kunnen worden toegevoegd indien is gebleken dat deze het bewustzijn van de mens beïnvloeden’. Hier is dus wel eerst een algemene maatregel van bestuur voor nodig, ná voorlegging aan beide Kamers. Neem daarbij in overweging dat, voordat die algemene maatregel van bestuur überhaupt kan worden vastgesteld, men eerst op de hoogte moet zijn van zo’n nieuwe, aangepaste drug.
Handhaving van de Opiumwet
Het is dus niet altijd even gemakkelijk om de Opiumwet ten uitvoer te brengen. De pakkans is laag tengevolge van zowel het opportuniteitsbeginsel als de problematiek binnen de recherche. Daarnaast heeft Nederland altijd al een tolerante houding tegenover drugs gehad, waar het gedoogbeleid het duidelijkste voorbeeld van is. Ook is de strafmaat, zeker in vergelijking tot andere landen, erg mild. Tel daar de ondoorgrondelijkheid en het dynamische aspect van de drugswereld bij op en een zogenaamde narcostaat is gecreëerd.
Of de inrichting van de Opiumwet en de (milde) handhaving daarvan inderdaad de oorzaak is voor het ontstaan van Nederland als narcostaat, staat nog ter discussie. Wel is het belangrijk om hier verder over na te denken. In programma’s zoals Zondag met Lubach, VICE en in verscheidene artikelen wordt er gepleit voor de legalisering van xtc: een synthetische drug die momenteel op Lijst I van de Opiumwet te vinden is. Zij betogen dat legalisering uiteindelijk zal leiden tot een afname in drugscriminaliteit. Of dit in de toekomst ook daadwerkelijk zal gebeuren, zal alleen de tijd, en de Tweede Kamer, leren.
[1] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/614-miljoen-gram-speed-en-972-miljoen-xtc-pillen-nederland-is-wereldkampioen-synthetische-drugs~b3571ce7/
[2] https://www.politieacademie.nl/actueel/SiteAssets/Paginas/Nederland-toppositie-in-synthetische-drugsproductie/Nederland%20en%20synthetische%20drugs.pdf
[3] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-29911-181.html?zoekcriteria=%3fzkt%3dEenvoudig%26pst%3d%26vrt%3dWij%2bzijn%2bgeen%2bnarcostaat.%2bNederland%2bis%2been%2bgeordend%2bland%252c%2bis%2been%2bgoede%2bsamenleving.%26zkd%3dInDeGeheleText%26dpr%3dAfgelopenDag%26sdt%3dDatumBrief%26ap%3d%26pnr%3d1%26rpp%3d10&resultIndex=2&sorttype=1&sortorder=4
[4] VanDale Nederlands woordenboek
[5] https://www.nrc.nl/nieuws/2018/02/23/narcostaat-nederland-groeit-bijna-ongehinderd-a1593444
[6] https://www.politieacademie.nl/actueel/Paginas/Nederland-toppositie-in-synthetische-drugsproductie.aspx
[7] https://www.politiebond.nl/assets/Noodkreet-Recherche-DEFINITIEF-20-feb-2018.pdf
[8] https://www.jellinek.nl/vraag-antwoord/wat-is-de-geschiedenis-van-drugs/